Training: Spreken in het hol van de leeuw

Zijn wij rationele wezens? Nee, iedereen die in het leven staat weet wel beter. We verpakken onze emoties graag in argumenten, maar laten ons vooral laten leiden door onze spontane en deels onbewuste impulsen.

Jonathan Haidt, auteur van ‘The Righteous Mind’, heeft een metafoor bedacht over hoe wij zijn en hoe wij handelen: wij zijn als de olifant en zijn berijder.

De olifant staat voor: onze intuïties, emoties, gutfeelings. En het is de olifant die regeert.

Hij wendt zich af van de dingen af die hem niet bevallen en leunt voorover naar alles wat hem wel aanstaat. Vol automatisch en meestal onbewust neemt hij voortdurend beslissingen en loodst ons zo door het leven. Het is aan de berijder (ons denkvermogen) om na afloop het logische verhaal te vertellen bij alles wat de olifant doet of nalaat; Haidt noemt hem de perswoordvoerder.

Een alledaags voorbeeld. Een mand ie je toch al niet zo mag spreekt je op scherpe toon aan op iets wat je verkeerd hebt gedaan. Je hebt geen zin om hem gelijk te geven, de olifant in jou voelt daar helemaal niet voor en dus ….neemt de berijder het over.  De perswoordvoerder begint meteen te ratelen. Ja maar ,dit en dat en zus en zo…Inderdaad, de berijder is ook een uitstekend debater en kan recht praten wat zo krom is als de slurf van zijn baasje.

Wil je weten wat er gebeurt als berijders met elkaar in debat raken? Kijk dan naar de verkiezingsdebatten. Die kunnen onderhoudend en spannend zijn, zeker. Toch zijn die vooral van belang voor het consolideren of vergroten van de eigen aanhang.

Want de ander overtuigen…? Nee, dat kunnen zij niet. Nooit zal één van de twee zeggen: ‘Verrek zeg, je hebt gelijk. Ik moet hier nog eens goed over nadenken!’ Iets toegeven ontbreekt in het repertoire van de debater.

Wie een ander wil overtuigen moet dus niet debatteren met de berijder. Hij moet praten met de olifant over de zaken die voor hem of haar zwaar wegen. En hoe doe je dat?

Hier komt het onderzoek van Haidt en zijn collega’s van pas. Zij onderscheiden een reeks aangeboren eigenschappen of ‘morele grondslagen’. Die zijn universeel, maar wegen niet voor iedereen even zwaar en progressieven en conservatieven kijken er ieder op hun eigen manier naar.

Die morele grondslagen zijn:

• ‘Eerlijkheid’ (Hoe verdelen we de welvaart?)
• ‘Zorg’. (Hoe ver reikt onze zorg voor anderen?’)
• ‘Loyaliteit’. (Zijn we betrokken bij de hele wereld en/of de eigen wijk/land?)
• ‘Gezag’ (Moet dat hersteld worden?  Of wantrouwen we elke autoriteit?)
• ‘Heiligheid’ (Wat hoor je niet te doen en aan welke tradities hecht je?)

Het is dus wel zo handig – beter gezegd: een eerste vereiste – als je weet hoe deze waarden verankerd zijn in jouw gehoor. Laat zien dat jij hen begrijpt en hun gevoelens respecteert. Daarna kun je dan ingaan op de actuele kwestie en alle dilemma’s die in het geding zijn. Als jij dan tenslotte vertelt wat voor jou persoonlijk de doorslag geeft, zal je niet iedereen hebben overtuigd. Maar er zal wel begrip zijn over en weer!