‘Een krankzinnig avontuur’

De crisis biedt ook kansen. Voor het geval dat de kiezers dat eens zouden vergeten, herinneren politici daar dagelijks aan. Des te opmerkelijker dat zij zelf één opgelegde kans laten liggen: de door de crisis geboden kans – misschien is ‘noodzaak’ een beter woord- om een consensus te bouwen rond nieuwe perspectieven en al dan niet nieuwe idealen.

Toegegeven, dat is misschien wat veel gevraagd en het klinkt ietwat hoogdravend. Toch is het precies datgene wat je van politici mag verwachten in tijden van crisis. En het is ook precies datgene waarmee politici zich door de eeuwen heen wisten te onderscheiden.  Sommigen bezweken onder druk, maar anderen stegen ver boven zichzelf en de partijpolitiek uit. Historische voorbeelden genoeg, maar eigentijdse voorbeelden zijn er ook. Amerika heeft Obama. Duitsland heeft Merkel en de Eurozone heeft Van Rompuy.

En Nederland?  Wie hebben wij? Wie probeert de uitdagingen van de crisis aan te wenden om een nieuwe consensus te creëren?  De man die dat als geen ander ambieerde, Job Cohen, heeft inmiddels met gebogen hoofd de Tweede Kamer verlaten. Wie in Nederland heeft nu die ambitie nog? Terwijl de stilte die deze vragen oproept oordovend is, verschijnt een bundel met redevoeringen van een man die als geen ander in staat was om tegenstellingen te overbruggen: Hans van Mierlo.

Hij richtte een partij op, won verschillende verkiezingen, was minister, vicepremier en minister van staat. Toch is Van Mierlo nooit een typische politicus geworden: over paradoxen gesproken! Een hardop denkende redenaar; dat was hij in de eerste plaats. In ‘Een krankzinnig avontuur’ zijn nu tientallen speeches gebundeld.

In zijn voorwoord vertelt Lennart van der Meulen (campagneleider D66 in de jaren ’90, thans directeur VPRO) dat de redactiecommissie ‘een gepaste selectie’ heeft gemaakt uit het veelvoud aan speeches en redevoeringen die Hans van Mierlo tussen 1966 en 2008 heeft gehouden. ‘Doordat die verhalen zijn uitgesproken in de politieke arena van die jaren, passeren alle belangrijke maatschappelijke onderwerpen de revue. Van de onrust op de Dam en Vietnam in de jaren zestig tot de oorlog in Irak en het asielbeleid in de eerste jaren van de eenentwintigste eeuw. De verhalen scheren langs de hoogte- en dieptepunten van de vaderlandse en de internationale geschiedenis.’

Wie de toespraken nu leest, mist natuurlijk de performance van de spreker; de stem, de armgebaren en de twinkeling in de ogen van een man die zich blijft verwonderen. Maar er blijft genoeg  over. Rake karakteristieken, onverwachte invalshoeken en meeslepende redeneringen die voortvloeien uit een visie op de samenleving: de bundel barst van de inhoud. En aangezien Van Mierlo er van overtuigd was dat de vorm een deel is van die inhoud, komt de liefhebber van de retorica – de kunst van het overtuigen – ook volop aan zijn trekken. Wel geïnteresseerd in het politieke bedrijf maar allergisch voor clichés? Lees dan gerust het boek van a tot z: in de meer dan 400 pagina’s komt u geen versleten uitdrukkingen tegen.

Wat mij het meest in het oog springt, is Van Mierlo’s bindende vermogen. Hij sprak nooit alleen zijn eigen achterban toe. Hij sprak altijd iedereen aan, steevast appellerend aan zowel verstand als gevoel. En dat deed hij met succes. Wie hem zijn stem niet gunde, zette hem wel op plaats twee. Hij sloeg bruggen, maar dwong ook samenwerking af als hij daartoe de kans kreeg. Zoals in 1994. Met zijn 24 zetels liet hij doodleuk weten dat hij voor elk kabinet te porren is, als het maar paars is.

In het huidige klimaat is Pechtold de enige die nog van paars houdt. Rutte regeert liever over rechts en de PvdA flirt liever met de SP dan met de VVD. Daarmee lijkt zo’n brede coalitie nog heel ver weg. Maar wie nu kijkt naar  ‘de Puinhopen van de Polarisatie’ en zich realiseert dat alleen via politieke samenwerking en toenadering de huidige crisis bezworen kan worden, krijgt spontaan de kleur paars op het netvlies. De timing van deze bundel had dan ook niet beter kunnen zijn!

Na zijn overlijden – nu precies twee jaar geleden – keken veel mensen verbouwereerd naar de leegte die Van Mierlo achterliet.  Met de uitgave van ‘Een krankzinnig avontuur’  wordt die leegte nu in elk geval draaglijker. Het is een rijke bron van inspiratie voor iedereen die ‘ongerust is over de politieke situatie in ons land en daar graag wat aan wil doen.’

Bob de Ruiter verzorgt verschillende workshops over speechwriting. Toespraken van Hans van Mierlo maken deel uit van het studiemateriaal.

Hans van Mierlo ‘Een krankzinnig avontuur’
Politieke, culturele en literaire beschouwingen
Samengesteld door Ernst Bakker, Edmond Hofland,
Annath Koster, Lennart van der Meulen, Carla Pauw
De Bezige Bij, Amsterdam, 2012